W dotychczasowych badaniach nad Sejmem Wielkim na czoło wysuwają się zazwyczaj rozważania ukazujące polityczno-konstytucyjne kontrowersje dzielące ówczesnych liderów Rzeczypospolitej, tj.: Stanisława Augusta1 i przywódcę Puławian Ignacego Potockiego2. Ale na obrady Sejmu Wielkiego spojrzeć można również przez pryzmat łagodnej rewolucji, jako ruchu społecznego zdominowanego przez niebywały wzrost aktywności politycznej oświeconej ziemiańskiej szlachty, zmierzającej do wyzwolenia kraju spod zależności rosyjskiej i przeprowadzenia niezbędnej reformy Rzeczypospolitej.3 Zidentyfikowanie obrad Sejmu Wielkiego z pojęciem łagodnej rewolucji zawdzięczamy Hugonowi Kołłątajowi,
Autor: Wojciech Szczygielski
Sejm Wielki jako przejaw łagodnej rewolucji (cz. II): Ziemiańska szlachta w walce o pogłębioną reformę państwa. Przełom polityczny w obradach sejmowych. Sejm w podwojonym składzie liczebnym. Konstytucja 3 maja (1789-1792)
Po uformowaniu Sejmu nieustającego, rządzącego, u schyłku 1788 r. i obaleniu Rady Nieustającej, w początkach roku następnego, przystąpiła ziemiańska szlachta do działań na rzecz kształtowania rzeczywistej demokracji szlacheckiej, a więc uwolnionej od dotychczasowej preponderancji magnackiej wraz z pogłębioną suwerennością Sejmu. Przełom polityczny z początków drugiej połowy 1790 r. pozwolił ukierunkować owe zamierzenia szlacheckie w stronę nowocześnie pomyślanych rozwiązań konstytucyjnych. I te jej usiłowania zawładnęły obradami Sejmu.
Sejm Wielki (1788-1792) jako przejaw łagodnej rewolucji (wersja skrócona)
Całokształt osiągnięć Sejmu Wielkiego z Konstytucją 3 maja na czele identyfikować można z pojęciem łagodnej rewolucji, jako ruchem społecznym wyrażającym się niebywałym wzrostem aktywności politycznej oświeconej ziemiańskiej szlachty na rzecz realizacji spektakularnych zamierzeń niepodległościowo-reformatorskich.1 Ów niezwykle silny wzrost aktywności politycznej szlachty, przekładający się na działania sejmowe, nadaje wydarzeniom polskim u schyłku XVIII w. charakter łagodnej rewolucji parlamentarnej, przeciwstawnej gwałtowanym, krwawym poruszeniom społecznym. Najbardziej fundamentalnym przejawem łagodnej rewolucji był obradujący w latach 1788-1792 Sejm Wielki posiadający wsparcie oświeconej prowincjonalnej szlachty. Zdawać jednak należy sobie sprawę z faktu, iż incydentalnie towarzyszyły obradom sejmowym tumultowe poruszenia poselskie, stanowiące pewną namiastkę działań gwałtownych, zaburzających normalny tok prac parlamentarnych. Wkomponowane w nurt wydarzeń łagodnej rewolucji, odwołując się do separatystycznych obrad Izby Poselskiej, odegrały znacząca rolę, zarówno w ukształtowaniu niezawisłości zewnętrznej Rzeczypospolitej, w pierwszych przeprowadzonych reformach, jak i w uformowaniu kompromisu konstytucyjnego.
Czytaj dalej „Sejm Wielki (1788-1792) jako przejaw łagodnej rewolucji (wersja skrócona)”
Konstytucja 3 maja jako kompromis szlachecko – królewski
Spoglądając na Konstytucję 3 maja przez pryzmat łagodnej rewolucji1, a więc ruchu społecznego znajdującego wyraz w niebywałym wzroście aktywności politycznej ziemiańskiej szlachty, jawi się Ustawa Rządowa, jako rezultat wzajemnego przenikania się zapatrywań na reformę Rzeczypospolitej, z jednej strony oświeconej większości poselskiej obradującego Sejmu, z drugiej zaś króla.2
Czytaj dalej „Konstytucja 3 maja jako kompromis szlachecko – królewski”
Konstytucja 3 maja jako kompromis szlachecko-królewski (wersja skrócona)
Spoglądając na Konstytucję 3 maja przez pryzmat obrad Sejmu Wielkiego, jako łagodnej rewolucji,1 można powiedzieć, że rysuje sie ona, jako wyraz kompromisu szlachecko-królewskiego. Przejawiał się on we wzajemnym powiązaniu szlacheckich wyobrażeń o rzeczywistej demokracji szlacheckiej, wspartej na założeniach antymagnackich2 wraz z suwerennością sejmową z królewskim programem monarchii konstytucyjnej.3
Czytaj dalej „Konstytucja 3 maja jako kompromis szlachecko-królewski (wersja skrócona)”
Podsumowanie rozważań
Obrady Sejmu Wielkiego (1788-1792) wraz z Konstytucją 3 maja (1791 r.) postrzegane być mogą za spektakularny przejaw łagodnej rewolucji, jako rozległego ruchu społecznego, przejawiającego się w niebywałym wzroście aktywności politycznej oświeconej, ziemiańskiej szlachty, dążącej do uwolnienia kraju spod zależności rosyjskiej i przeprowadzenia niezbędnej reformy państwa.
Rola zaburzeń tumultowych w obradach Sejmu Wielkiego
Tumultowe zaburzenia sejmowe, odwołujące się do możliwości zorganizowania separatystycznych obrad Izby Poselskiej z marszałkiem Stanisławem Małachowskim na czele odegrały znaczącą rolę w obradach Sejmu Wielkiego. Stanowią znamienny, mało na ogół znany, przejaw działań łagodnej rewolucji, z którą utożsamiany jest Sejm Wielki.1 Była łagodna rewolucja, jak można przyjąć, ruchem społecznym zdominowanym przez niezwykle silny wzrost aktywności politycznej oświeconej ziemiańskiej szlachty, dążącej do wyzwolenia kraju spod zależności rosyjskiej i ukształtowania zasadniczej reformy państwa, wspartej na założeniach rzeczywistej demokracji szlacheckiej, a więc wolnej od preponderancji magnackiej.2 Zaburzenia, o których mowa, naruszając znormalizowany tok obrad sejmowych, okazywały się najbardziej skutecznym środkiem postępowania parlamentarnego po jaki sięgać musiała łagodna rewolucja, chcąc przeforsować szczególnie trudne do uskutecznienia, bliskie szlachcie, propozycje polityczno-reformatorskie, zarówno w pierwszej, jak i w drugiej kadencji obrad Sejmu.
Czytaj dalej „Rola zaburzeń tumultowych w obradach Sejmu Wielkiego”
Przełom polityczny w obradach Sejmu Wielkiego (wrzesień 1790 roku)
W pierwszej połowie września 1790 roku nastąpił przełom polityczny w obradach Sejmu Wielkiego o wielce znaczących konsekwencjach reformatorskich z ustawą konstytucyjną włącznie. Istota przełomu politycznego polegała na tym, iż proreformatorska większość sejmowa zarzuciła dotychczasową współpracę z Puławianami na rzecz współdziałania z królem. Wyznaczały ów przełom: kryzys zaufania społecznego wobec Potockich, oskarżanych o tendencje oligarchiczne, orientacja szlachty na króla i przejmowanie inicjatywy konstytucyjnej przez Stanisława Augusta.1 Zaistnienie przełomu politycznego stanowiło naturalną konsekwencję toku obrad Sejmu Wielkiego, jako przejawu łagodnej rewolucji,2 zainteresowanej w swej warstwie reformatorskiej uformowaniem rzeczywistej demokracji szlacheckiej, a więc uwolnionej od dotychczasowej przewagi magnatów.3
Czytaj dalej „Przełom polityczny w obradach Sejmu Wielkiego (wrzesień 1790 roku)”